ΚΥΚΛΑΔΕΣ.....ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Αρχιτεκτονική   

 Η γη των Κυκλάδων κρύβει μια ανεπανάληπτη έκπληξη για κάθε ταξιδιώτη: τη λαϊκή κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική, η πρωτοτυπία και η χάρη της οποίας έχουν δώσει στις Κυκλάδες φήμη πέρα από τα σύνορα της Ελλάδας. Εδώ, όλα τα κτίσματα είναι προσαρμοσμένα με σοφία στις καθημερινές ανάγκες των κατοίκων και με θαυμαστό τρόπο ενταγμένα στη λιτή ομορφιά του κυκλαδίτικου τοπίου. Η σοφία της οικονομίας των υλικών, του περιορισμένου στο ελάχιστο εσωτερικού χώρου, της επινοητικότητας που ήταν αναγκαία για την επιβίωση κάτω από σκληρές συνθήκες, όλα προκαλούν σήμερα το θαυμασμό. Η προσαρμογή των κτισμάτων στις κλίσεις του εδάφους ώστε να αποφεύγονται οι μεγάλες εκσκαφές, καθώς και η εκμετάλλευση του ευνοϊκού προσανατολισμού για την προστασία από τους δυνατούς ανέμους του Αιγαίου και το κρύο, «δένουν» την αρχιτεκτονική με τον τόπο και την κάνουν να γίνεται μέρος της ίδιας της φύσης.

Αναρίθμητοι, εκπληκτικής ομορφιάς και αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος οικισμοί, βασισμένοι στη λιτότητα και την καθαρότητα των μορφών, είναι διάσπαρτοι σε όλα τα κυκλαδονήσια, προσδίδοντας μια μοναδική ταυτότητα σε κάθε ένα από αυτά. Οι οικισμοί άλλοτε παρουσιάζουν μια γραμμική ανάπτυξη, όπως στην περίπτωση της Χώρας της Τήνου, και άλλοτε έχουν «καστροειδή» μορφή, αποτελώντας εξέλιξη οχυρωμένων οικισμών των μεσαιωνικών χρόνων, τότε που οι Κυκλαδίτες ζούσαν με το φόβο των πειρατών. Τέτοιοι οικισμοί είναι η 'Ανω Σύρος, η Πλάκα της Μήλου, η Χώρα της Ίου, της Κιμώλου και της Σερίφου, το Κάστρο της Νάξου, το Κάστρο της Σίκινου. Η Χώρα της Φολεγάνδρου, το Κάστρο της Αντιπάρου και το Κάστρο της Σίφνου είναι οι πιο χαρακτηριστικοί οικισμοί που έχουν χτιστεί με το μεσαιωνικό σύστημα, φέροντας όλα τα γνωρίσματα ενός τυπικού βενετσιάνικου οχυρού: διώροφα σπίτια χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο για να σχηματίζουν το εξωτερικό τείχος του κάστρου, πύργοι, πολεμίστρες, πύλες και καμάρες, βενετσιάνικα οικόσημα και επιγραφές.

Βαδίζοντας ο επισκέπτης σε έναν παραδοσιακό οικισμό των Κυκλάδων έχει την εντύπωση ότι βρίσκεται σε λαβύρινθο και ότι περιβάλλεται από ένα συναρπαστικό σκηνικό κινηματογραφικής ταινίας. Τα αναρίθμητα δαιδαλώδη στενά δρομάκια με τις πέτρινες πλάκες και τους γαλακτισμένους αρμούς αποτελούν ένα αδιάσπαστο σύνολο με τις ασβεστωμένες προσόψεις των ακανόνιστα χτισμένων σπιτιών και εκκλησιών - κάτασπροι συνεχόμενοι κύβοι, κάτω από το εκτυφλωτικό αιγαιοπελαγίτικο φως, σε διαστάσεις κοντά στα μέτρα του ανθρώπου, που με την αρχιτεκτονική τους αρμονία και τον μικρό όγκο τους συνθέτουν εικόνες μοναδικές στον κόσμο.

 Τα κυκλαδίτικα σπίτια είναι ισόγεια ή διώροφα, με πέτρινη εξωτερική σκάλα, λιτά, χωρίς στολίδια, με λίγα ανοίγματα, σε μια γοητευτική χρωματική αντίθεση του λευκού με τα ζωηρά χρώματα σε πόρτες, παράθυρα και μπαλκόνια (συνήθως βαθύ γαλάζιο της θάλασσας). Η στέγη είναι άλλοτε επίπεδη και άλλοτε θολωτή. Οι κεραμοσκεπές δεν συνηθίζονται στις Κυκλάδες, εντούτοις σε μερικά νησιά (Κύθνος, Τήνος, Σύρος) χρησιμοποιούνται σποραδικά, ενώ στην 'Ανδρο και την Κέα το σύνολο των σπιτιών έχει κεραμοσκεπές, ξενίζοντας ευχάριστα τον επισκέπτη.

Το εσωτερικό ενός τυπικού κυκλαδίτικου σπιτιού, συνήθως χωρισμένο σε δύο άνισα τμήματα, χαρακτηρίζεται από ομοιογένεια. Έπιπλα που δένουν με την αρχιτεκτονική του σπιτιού, ακόμα και χωνευτά στους τοίχους, ερμάρια, σταμνοστάτες, σεντούκια, εικονοστάσια, ξυλόγλυπτες κασέλες συνθέτουν μια απαράμιλλη εικόνα αισθητικής αρτιότητας.

Θαυμάσια ενταγμένη στη λιτότητα και την καθαρότητα των μορφών της κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής είναι και η λαϊκή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, που γοητεύει τον επισκέπτη με την πλαστικότητα και την ποικιλομορφία της. Έξοχο παράδειγμα αποτελεί η εκκλησία της Παναγίας της Παραπορτιανής στη Χώρα της Μυκόνου, που απαρτίζεται από τέσσερις ισόγειους ναούς οι οποίοι στηρίζουν το κυρίως κτίσμα του πρώτου ορόφου.

Χαρακτηριστικό συμπλήρωμα των κυκλαδίτικων οικισμών είναι οι πέτρινοι, συνήθως ασβεστωμένοι ανεμόμυλοι, που μαρτυρούν σιωπηλοί το μόχθο των κατοίκων των περασμένων εποχών.

     Στη Σαντορίνη και τη Θηρασιά υπάρχει ένας ιδιαίτερος τύπος σπιτιού: τα «υπόσκαφα» σπίτια, ένας λαξεμένος στο συμπαγές ηφαιστειακό υλικό χώρος -οριζόντιο τούνελ- που με την προσθήκη ενός τοίχου μπροστά μετατρέπεται σε κατοικία. Ενώ στην Κίμωλο και στη Μήλο ο επισκέπτης θα δει τα περίφημα «σύρματα» με τις πολύχρωμες πόρτες τους, σπηλιές στην ακτή ή παραθαλάσσια κτίσματα όπου οι ψαράδες τραβούσαν τις βάρκες τους για να τις προφυλάξουν από τον καιρό.

Δυο εντελώς ξεχωριστές περιπτώσεις στην αρχιτεκτονική των Κυκλάδων αποτελούν η Ερμούπολη της Σύρου και η Χώρα της 'Ανδρου, όπου, λόγω της οικονομικής ευμάρειας των κατοίκων, δημιουργήθηκαν εντυπωσιακά νεοκλασικά κτήρια, από επώνυμους τεχνίτες και αρχιτέκτονες όπως ο Τσίλερ, που συνθέτουν οικιστικά σύνολα μοναδικής γοητείας.

Στην τραχιά και υποβλητική ύπαιθρο των Κυκλάδων ο άνθρωπος κάνει αισθητή την παρουσία του με τα αναρίθμητα λιθόστρωτα μονοπάτια, τις ξερολιθιές και τις πεζούλες, που αύξαναν τις λιγοστές καλλιεργήσιμες εκτάσεις των νησιών. Την κυκλαδίτικη ύπαιθρο στολίζουν ακόμη οι βρύσες, οι ανεμόμυλοι ή οι νερόμυλοι, τα αμέτρητα ξωκλήσια και βέβαια οι θαυμάσιες πετρόχτιστες αγροικίες (οι «κατοικιές» στην Ανάφη, «χωριά» στη Μύκονο, «θεμωνιές» στη Σίφνο και στη Φολέγανδρο), που με τη λιτή, πλαστική αρχιτεκτονική τους εντάσσονται απόλυτα στο κυκλαδικό τοπίο.

ψψψψ

Στην κυκλαδίτικη ύπαιθρο δεσπόζουν τα επιβλητικά καστρομονάστηρα, οχυρωμένα μοναστήρια χτισμένα με την αρχιτεκτονική κάστρου, όπου κατέφευγαν οι κάτοικοι σε κάθε πειρατική επιδρομή. Χαρακτηριστικά μοναστήρια-πύργοι είναι η μονή της Παναγίας της Υψηλοτέρας στη Νάξο, η μονή Ταξιαρχών στη Σέριφο και η μονή της Ζωοδόχου Πηγής στη Σίκινο.

Αριστουργήματα της λαϊκής κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής θεωρούνται οι περίφημοι περιστεριώνες της Τήνου και της 'Ανδρου, που με τα λεπτοδουλεμένα διακοσμητικά τους σχέδια σε υπέροχες παραλλαγές αξιοποιούν με θαυμαστό τρόπο το παιχνίδι της σκιάς και του φωτός, συνδυάζοντας τη λειτουργικότητα με την αισθητική.

http://www.nad.gr/arthro.aspx?a=1727