Ελεύθερο Βήμα
Απόψεις-Γνώμες
Το παρακάτω άρθρο αναρτήθηκε το καλοκαίρι του 2013 στο http://sagini3.blogspot.gr/ είναι σήμερα εξαιρετικά επίκαιρο .
Γράφει ο
Πέτρος Ψαρρέας
Υποψήφιος διδάκτορας στην Πολιτική Οικονομία και το Περιβάλλον, ΕΜΠ / Μέλος γραμματείας Τμήματος Περιβάλλοντος & Οικολογίας ΣΥΡΙΖΑ
«Απελευθέρωση της αγοράς» ενέργειας , ή εγκλεισµός αναγκών στην ελευθερία του κέρδους !!
Η «απελευθέρωση – απορρύθµιση των αγορών» και οι ιδιωτικοποιήσειςαποτελούν δύο από τις «δέκα εντολές» της περιώνυµης «Συναίνεσης της Ουάσινγκτον» (1) που κωδικοποίησαν τα νεοφιλελεύθερα προτάγµατα.
Οι «πιονιέροι» του νεοφιλελευθερισµού «ρίχνουν» το σύνθηµα,
«Η κρίση ως ευκαιρία».
Η Ελλάδα έχει µείνει πίσω!
Είναι 7η µεταξύ 18 χωρών της ΕΕ στις ιδιωτικοποιήσεις, ως ποσοστό του ΑΕΠ, µεταξύ 1989-2008 (2).
Η ενέργεια προβάλλει ως ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα.
Το µέγεθος του διακυβεύµατος σκιαγραφείται από την ισχύ των εγχώριων και διεθνών οµίλων που εµπλέκονται.
Ενδεικτικά:
όµιλοι Λάτση, Βαρδινογιάννη, Μυτιληναίου, Μπόµπολα,
Κοπελούζου, Περιστέρη-Καµπά, Μελλισανίδη, Ρόκα,
η γαλλική EDF, η ιταλική Edison,
οι ισπανικές Iberdrola και Endesa.
Το υπόβαθρο του διακυβέυµατος αφορά:
α) Την κερδοφόρο διέξοδο συσσωρευµένων κεφαλαίων προς τους τοµείς των δηµοσίων αγαθών που καλύπτουν ζωτικές κοινωνικές ανάγκες και συνδέονται µε σηµαντικές δηµόσιες επενδύσεις και υποδοµές, υψηλές ανελαστικότητες ζήτησης, πολύ χαµηλό επενδυτικό «ρίσκο» και τιµές «δωρεάς», ελέω κρίσης.
β) Την επέκταση του ελέγχου του κεφαλαίου στις ζωτικές συνθήκες κοινωνικής αναπαραγωγής,
γ) Την εκµετάλλευση κρίσιµων φυσικών διαθεσίµων.
Ηλεκτρική ενέργεια: η αγορά και ο … «ορθολογισµός» της.
Πολύς λόγος γίνεται το τελευταίο διάστηµα για ανάγκη εξορθολογισµού της αγοράς, άρσης των στρεβλώσεων, των µονοπωλιακών δοµών και ολοκλήρωσης της απελευθέρωσης.
Ενδεικτικά, αναφέρονται τα ελλείµµατα του ΛΑΓΗΕ (Λειτουργός της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας) – 331,5 εκατ. € για το 2012, ενώ σωρευτικά προβλέπεται ότι θα εκτιναχθούν στα 473,6 εκατ. € το 2013 και στα 905 εκατ. € το 2014 (3).
Τα ταµειακά ελλείµµατα και η αύξηση κόστους της ΔΕΗ που «επέβαλλαν» αυξήσεις στα τιµολόγια (2013), αν και προβλέπονταν στην τελευταία έκθεση της τρόικα 11-2012!
Η άρση των στρεβλώσεων της χονδρεµπορικής αγοράς, π.χ. του Μηχανισµού Ανάκτησης Μεταβλητού Κόστους (ΜΑΜΚ) ,
ο οποίος µε την τροποποίηση του 2010 εξασφάλισε στους µεγάλους ιδιώτες παραγωγούς από φυσικό αέριο (φ/α) αµοιβή βάσει του µεταβλητού κόστους τους, συν ένα 10%, προκαλώντας στη ΔΕΗ ζηµιά 270 εκατ. € το 2012 και της λιανικής αγοράς µε κατάργηση των σταυροειδών επιδοτήσεων και πλήρη απελευθέρωση των τιµολογίων την 1-7-2013, ώστε «[…] κάθε καταναλωτής {να} τιµολογείται µε βάση το κόστος που προκαλεί» (4) µε ταυτόχρονη, βέβαια, πρόβλεψη ότι
««η ανοδική αυτή πορεία του κόστους […] θα συνεχισθεί µέχρι το 2030» (5).
Ποια είναι όµως η κύρια όψη των πραγµάτων;
Η εισαγωγή ιδιωτών παραγωγών στην ηλεκτρική ενέργεια απαίτησε ισχυρή επιδότηση από το κράτος προκειµένου να εξασφαλιστεί η κερδοφορία των επενδύσεων.
Έτσι ερµηνεύονται, µεταξύ άλλων, ο ΜΑΜΚ και το σύστηµα εγγυηµένων τιµών (Feed in Tariff –FIT) στις ΑΠΕ για την εξασφάλιση υψηλής κερδοφορίας, µε ταυτόχρονη άρση κάθε χωροταξικής ρύθµισης και περιβαλλοντικής προστασίας για την προώθηση της «πράσινης» επιχειρηµατικότητας και των βιοµηχανικών ΑΠΕ.
Ενώ, τα κάθε είδους ελλείµµατα (π.χ. ΛΑΓΗΕ), οι διαρκείς αυξήσεις των τιµολογίων (αύξηση της µέσης τιµής πάνω από 80% την περίοδο 2001-2012) κ.α., αποτελούν, συνέπειες αστοχιών, στρεβλώσεων και κακών σχεδιασµών, που δεν επιτρέπουν την εύρυθµη και ανταγωνιστική λειτουργία της αγοράς, που θα µεγιστοποιήσει το κοινωνικό όφελος κατά τη νεοφιλελεύθερη αφήγηση.
Αντίθετα αποτελούν τα σχεδιασµένα µεταβατικά στάδια προώθησης της ίδιας της απελευθέρωσης της αγοράς.
Ενδεικτικά, τα ελλείµµατα του ΛΑΓΗΕ οδήγησαν στην έκτακτη εισφορά στις ΑΠΕ, στην προώθηση των µεγάλων έργων fast track, έναντι των µικρών (εφόσον προωθήθηκε η απαραίτητη κοινωνική συναίνεση για την «πράσινη» επιχειρηµατικότητα και την ύπαρξη της αγοράς) και στην έναρξη «εκκαθάρισης» της «αγοράς» υπερ των µεγάλων οµίλων και των βιοµηχανικών ΑΠΕ.
Συνεπώς, η ίδια η µετατροπή της ενέργειας από δηµόσιο κοινωνικό αγαθό σε εµπόρευµα, απαιτεί όλα τα παραπάνω, µε κεντρικές συνιστώσες της την εκτόξευση των τιµολογίων, την απαξίωση και εκποίηση του δηµοσίου τοµέα(ΔΕΠΑ, ΔΕΣΦΑ, ΔΕΗ), και την εκχώρηση δηµοσίων εκτάσεων, πόρων και υποδοµών για τη δηµιουργία ανταγωνιστικής κερδοφόρας αγοράς.
Εξάλλου, η απάντηση του «εξορθολογισµού» δίνεται από την ίδια τη ΡΑΕ µε την πλήρη αναδιάρθρωση της εγχώριας χονδρεµπορικής και λιανικής αγοράς για την προσαρµογή στο Ενιαίο Μοντέλο Ευρωπαϊκής Αγοράς, µετά το 2015.
Η σηµερινή λειτουργία της υποχρεωτικής συµµετοχής στη χονδρεµπορική αγορά (mandatory pool) αντικαθίσταται από ένα υβριδικό σύστηµα «εικονικών µονάδων παραγωγής» (Virtual Power Plant) και του γαλλικού συστήµατος ΝΟΜΕ, το οποίο απειλείται µε κατάρρευση στη Γαλλία!
Έτσι, µεταξύ άλλων, προωθείται η συνολική απελευθέρωση των τιµολογίων και η υποχρεωτική πρόσβαση ιδιωτών προµηθευτών, παραγωγών και µεγάλων καταναλωτών στη χαµηλού κόστους ηλεκτροπαραγωγή λιγνιτικών και υδροηλεκτρικών µονάδων της ΔΕΗ µέσω δηµοπρασιών 1600 MW, αίροντας το ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα της ΔΕΗ, αλλά και τη δυνατότητα µετακύλησης του υψηλού «κέρδους σπανιότητας» υπέρ των καταναλωτών (6) !!!
Αγορά εναντίον δηµοκρατίας, κοινωνικών αναγκών, φυσικού περιβάλλοντος.
Η αγορά δεν είναι ένας «ουδέτερος» χώρος, ένα τεχνικό µέσο, που απλώς ρυθµίζει το ύψος των τιµών, τον τρόπο διανοµής και την ποσότητα των παραγόµενων αγαθών/υπηρεσιών.
Είναι ο χώρος στον οποίο «πραγµατοποιείται» η υπεραξία και το κέρδος, σύµφωνα µε τους όρους του ανταγωνισµού, συµπυκνώνοντας αξίες και δοµικά χαρακτηριστικά της καπιταλιστικής κοινωνικής οργάνωσης.
Το «εµπόρευµα» ενέργεια θα παράγεται µε βάση τις «τιµές παραγωγής», δηλαδή το κόστος παραγωγής πολλαπλασιασµένο µε το µέσο ποσοστό κέρδους της οικονοµίας.
Ο ενδοκλαδικός ανταγωνισµός θα «αποφασίσει» για τη χωροθέτηση, το ενεργειακό ισοζύγιο, το βαθµό αποκέντρωσης, τις πηγές ενέργειας, τις τεχνολογίες, την κλίµακα, τις επενδύσεις, τα δίκτυα κ.λπ.
Ενώ η «βιώσιµη» αποδοτικότητα των επενδύσεων θα καθορίσει, σε τελική ανάλυση, τα επίπεδα περιβαλλοντικής προστασίας.
Οι επενδυτές θα καταρτίσουν, τελικά, το Μακροχρόνιο Ενεργειακό Σχεδιασµό,
«[…] το αποτέλεσµα κατάρτισης ενός Εθνικού Ενεργειακού Σχεδιασµού στο πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς στην οποία οι οριστικές αποφάσεις ανήκουν στη δικαιοδοσία της αγοράς δεν µπορεί να έχει την οριστικότητα που χαρακτήριζε τα παραδοσιακά προγράµµατα των δηµοσίων επιχειρήσεων […]» (7).
Η όποια κρατική παρέµβαση – ρύθµιση επέχει δευτερεύοντα ρόλο, ενώ τα κινήµατα, οι τοπικές κοινωνίες, οι εργαζόµενοι και η δηµοκρατία στο σχεδιασµό, στην παραγωγή και στη διανοµή τίθενται εκτός πλαισίου.
Στον αντίποδα, η υπεράσπιση της ενέργειας ως δηµόσιου κοινωνικού αγαθού, µε κριτήρια όπως:
α) Εκτεταµένη ενεργειακή εξοικονόµηση,
β) Αξιοβίωτη ικανοποίηση και καθορισµός των ενεργειακών αναγκών,
γ) Διασφάλιση καθολικής πρόσβασης,
δ) Αποκεντρωµένη παραγωγή,
ε) Δηµοκρατικός έλεγχος των πηγών, του σχεδιασµού και της χωροθέτησης,
στ) Δραστική διείσδυση των ΑΠΕ µε κοινωνικά και οικολογικά κριτήρια και σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιµα για την ανάσχεση της κλιµατικής αλλαγής,
ζ) επιλογή κατάλληλων διατάξεων, κλίµακας και διαφοροποιηµένης τεχνολογίας µε σεβασµό στις τοπικές χρήσεις και στα οικοσυστήµατα,
συνιστά ένα πλήρως αντιθετικό, της αγοράς, υπόδειγµα, που προϋποθέτει τη δηµόσια ιδιοκτησία –εθνικοποίηση- του τοµέα της ενέργειας.
Η ενέργεια αποτελεί ιδιαίτερα κρίσιµο κοινωνικό αγαθό για να παραδοθεί στο µονοδιάστατο, ενεστωτικό, µονεταριστικό κριτήριο της αγοράς και των επενδυτών.
Η κρατική µορφή ιδιοκτησίας αποτελεί την αναγκαία συνθήκη -την αφετηρία- την οποία ο έλεγχος και η ουσιαστική συµµετοχή των εργαζοµένων, των τοπικών κοινωνιών και των κινηµάτων µε την αξιοποίηση ριζοσπαστικών (οικολογικών/ταξικών) επεξεργασιών µπορούν να µετατρέψουν σε ικανή, στοχεύοντας στον κοινωνικοποιηµένο ριζικό κοινωνικό-οικολογικό µετασχηµατισµό του ενεργειακού µοντέλου που επιβάλλουν οι συνθήκες της συνδυασµένης οικονοµικής και οικολογικής κρίσης.
Το παράδειγµα της Καλιφόρνια αναδεικνύει γλαφυρά τις συνέπειες ιδιωτικοποίησης της ενέργειας.
Ένα καρτέλ τριών εταιρειών , Pacific Gas and Electric, Southern California Edison, San Diego Gas and Electric, µε τη «συµβολή» της περίφηµης Enron, «κατάφερε» µέσα σε 4 χρόνια, µέσω χειραγώγησης τιµών, να επιβάλλει αυξήσεις τιµών στη χονδρεµπορική αγορά πάνω από 1000% (από ~ 0,04 σε ~0,4 $/kwh ) και 300% στη λιανική του San Diego, (πλήρως απελευθερωµένη).
Μέσα σε ένα χρόνο η συνολική αξία του ρεύµατος που πωλήθηκε εκτινάχθηκε από 7.43 δις $ σε 27.97 δις $.Στη Γερµανία από το 2007 πάνω από 44 νέες δηµοτικές ενεργειακές επιχειρήσεις (Stadwerke) έχουν συσταθεί και πάνω από 100 εκχωρήσεις δικαιωµάτων διανοµής, προµήθειας και υπηρεσιών ενέργειας έχουν επιστρέψει στο δηµόσιο.
Οι προσπάθειες χειραγώγησης των τιµών µε «απόσυρση» διαθέσιµης ισχύος οδήγησαν, τον Μάρτη του 2001, σε αλλεπάλληλα µπλακάουτ, αφήνοντας 1,5 εκατ. ανθρώπους χωρίς ρεύµα.
Σύµπραξη 6 δήµων στη Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία αγόρασε, το 2010, την 5η µεγαλύτερη εταιρία παραγωγής ενέργειας Evonik-Steag αντί 649 εκατ. €.
Έως το 2016 σχεδόν το σύνολο των συµβάσεων παραχώρησης µεταξύ δήµων και ιδιωτών εκπνέουν.
Τα δύο τρίτα των Γερµανικών δήµων, µεταξύ των οποίων η Στουτγάρδη, η Φρανκφούρτη και το Βερολίνο, προσανατολίζονται στην 100% επαναφορά της προµήθειας και των δικτύων διανοµής υπό δηµόσιο έλεγχο.
Στην κατεύθυνση αυτή οργανώνονται µαζικές καµπάνιες και δηµοψηφίσµατα ευρείας κοινωνικής υποστήριξης.1. Williamson, ed. J. Williamson, What Washington Means by Policy Reform in Latin American Adjustment: How Much Has Happened?, Washington Institute for International Economics, 1990.
Υποσημειώσεις
2. Privatization Barometer (2010), http://www.privatizationbarometer.net/index.php, accessed 16 June 2010.
3. Μηνιαίο Δελτίο Ειδικού Λογαριασµού ΑΠΕ&ΣΗΘΥΑ, ΛΑΓΗΕ ΑΕ, Ιανουάριος 2013.
4. ΡΑΕ, Τελικές προτάσεις της ρυθµιστικής αρχής ενέργειας για την αναδιοργάνωση της εγχώριας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, Νοέµβριος 2012, σελ. 18.
5. Εθνικός Ενεργειακός Σχεδιασµός, Οδικός χάρτης για το 2050, Μάρτιος 2012, σελ. 29
6. ΡΑΕ, Τελικές προτάσεις της ρυθµιστικής αρχής ενέργειας για την αναδιοργάνωση της εγχώριας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, Νοέµβριος 2012, σελ. 1-14 και 26.
7. Συµβούλιο Εθνικής Ενεργειακής Στρατηγικής, Μέτρα και µέσα για µια βιώσιµη και ανταγωνιστική ενεργειακή πολιτική, Αθήνα 2008.
ΠΕΤΡΟΣ ΨΑΡΡΕΑΣ
